ƏLİ BƏY HÜSEYNZADƏ - 150. TÜRKÇÜLÜYÜN QÜRURU

Hər bir ölkənin tarixində çoxlu sayda yazıçılar, musiqiçilər, rəssamlar və başqa sənət nümayəndələri 

Əli bəy Hüseynzadə

yetişə bilər.Lakin müstəsna xidmətləri olan insanlara bəşəriyyətdə çox az-az hallarda rast gəlinir.Onlar öz fikirləri və hərtərəfli yaradıcılıqları ilə bütöv bir topluma təsir edə bilir, beləliklə də həm özlərini, həm də daxil olduqları xalqın adını dünyada ucaldırlar.

   Belə şəxsiyyətlərdən biri də Əli bəy Hüseynzadədir desək, yanılmarıq.76 illik həyatı boyunca alim, həkim, rəssam, şair, tənqidçi, tərcüməçi, müəllim və jurnalist kimi fəaliyyət göstərməsi və bu sahələrin hər birində özünəməxsus iz qoyması onun necə böyük bir dühaya sahib olduğunu sübuta yetirir.

   Türkçülüyün “Ana Yasası” kimi dəyərləndirilən “türkləşmək,islamlaşmaq,avropalaşmaq” triadasının müəllifliyi ilə yanaşı, o bu fikrini geniş şəkildə təhlil etmişdir.Düşünən adamların da ən üstün cəhəti də elə budur...Onlar gərək söylədikləri hər bir fikri tarixi dəlil və arqumentləri ilə isbat etsinlər və insanların beyninə yerləşdirsinlər.Əli bəy maarifçiliyə və elmə daha çox üstünlük verirdi.Çünki anlayırdı ki, türkləri yalnız bu xilas edə bilər. O söyləyirdi:”Türk xalqları birinci dövrdə qılıncla (Hun imperatorluğu dövrü nəzərdə tutulur), ikinci dövrdə dinlə (Osmanlı imperatorluğu dövrü) parlamışdırsa, indi isə, yəni üçüncü dövrdə (XX əsrdə) elm və biliklə parlamalıdırlar...”, “Bizə qılınc deyil, əhli-maarif lazımdır.”

   O öz qiymətli fikirlərini redaktoru olduğu “Kaspi”, “Həyat” və “Füyuzat” mətbu orqanlarında açıqlayırdı.Əli bəy anlayırdı ki, artıq elm zamanı gəlir, bilirdi ki, bu həqiqəti bir və ya bir neçə nəfərin bilməyi heç nəyi dəyişməyəcək.Buna görə də o, sovet rejiminin bütün basqı və qadağalarına baxmayaraq, müxtəlif yollarla bu həqiqəti türk xalqlarına çatdırmaq istəyirdi.Əli bəy əmin idi ki, onu gələcək nəsillər anlayacaqlar və bundan ilhamlanaraq türk millətini daim maarifləndirməkdən usanmırdı.O deyirdi:”Qalib olmaq o camaatındır ki, həyata açıq göz ilə nəzər edər, zəmanənin ruhunu, icabatını anlar, dərk edər...”

   Əli bəy Hüseynzadə öz yaradıcığı ilə türkçülüyün inkişaf yollarını göstərmiş böyük və yorulmaz mütəfəkkirlərimizdən biridir.O, “Hali-Vatan” şerində söyləyir:

   “Ayıltmadı qələmim

   Şu türk ilə əcəmi.

   Nə qoydular yazayım,

   Nə qırdılar qələmi.”

   Təbii ki, Sovet işğalına məruz qalan Vətəninin pərişan halı onu çox üzürdü.Onun xalqı üçün düşündüyü parlaq fikirlərin, gözəl gələcəyin reallaşmasına sanki sədd oldu bu işğal.Amma buna baxmayaraq, o, daim yazıb-yaradır, heç zaman ruhdan düşmürdü.

   Əli bəy həm də bacarıqlı rəssam idi.”Şeyxülislamın portreti” və “Bibiheybət məscidi” rəsm əsərləri onun necə böyük bir istedada sahib olduğunu göstərir.Bu rəsm əsərləri Avropa Renessans dövrünün tablolarından heç də fərqlənmir.

   Adətən, bu cür şəxsiyyətləri “mütəfəkkir” adlandırırlar.İzahlı lüğətdə də “mütəfəkkir”in mənası “düşünən”, “fikirləşən” deməkdir.Həqiqətən də, Əli bəy Hüseynzadə öz təcrübəsi və zəkası sayəsində növbəti əsrin “elm əsri” olacağını söyləmişdi.Və budur, həmin dövr gəldi...Bu isə əsl uzaqgörənlikdir...Biz başa düşürük ki, bu ziyalılar gələcək nəsil üçün, yəni bizlər üçün bu qədər çarpışıb-vuruşurdu.Onlar yolunu davam etdirmək, fəaliyyətlərinə layiqli qiymət vermək isə biz gənclərə düşür.Biz hər zaman Əli bəy Hüseynzadə kimi dahilərdən yararlanmalıyıq.Fikrimcə, hələ çox nəsillərimiz bu qüdrətli zəka sahibindən öyrənəcəklər.